یکی از دغدغه های ذهنی مادران باردار، این است که از میان روش های زایمان سزارین یا طبیعی، کدام یک برای به دنیا آوردن فرزندشان بهتر است. در سال های اخیر تمایل به زایمان به روش سزارین در میان بانوان بسیار افزایش یافته است. سزارین نیز مانند هر نوع جراحی دیگر، با عوارضی همراه است و پزشکان باید تا حد امکان از انجام این روش زایمان خودداری نمایند. لازم است که بانوان پیش از تصمیم در مورد اقدام به عمل سزارین، اطلاعاتی را در مورد میزان دوران بهبودی آن، عوارض و خطرات، مراقبت های بعد از آن و … به دست بیاورند که در این مطلب به تمامی این موارد اشاره می کنیم.
زایمان سزارین چیست؟
زایمان سزارین (Cesarean Section یا C-Section) یک روش جراحی برای به‌دنیا آوردن نوزاد است که طی آن پزشک با ایجاد برشی در دیواره شکم و رحم مادر، جنین را خارج می‌کند. این روش معمولاً زمانی انجام می‌شود که زایمان طبیعی امکان‌پذیر یا ایمن نباشد، یا در شرایط خاص، سزارین به‌عنوان انتخاب مادر یا پزشک در نظر گرفته شود.
زایمان سزارین ممکن است اورژانسی باشد (مثلاً در مواردی مانند افت ضربان قلب جنین، نرسیدن اکسیژن، یا پیشرفت نکردن زایمان طبیعی) یا به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده انجام شود، مانند زمانی‌که جنین در وضعیت بریچ (نشسته)، دوقلو بودن بارداری، جفت سرراهی، یا زایمان قبلی سزارین بوده است.
این عمل معمولاً با بی‌حسی اسپاینال یا اپیدورال انجام می‌شود، به‌طوری‌که مادر هوشیار است اما درد احساس نمی‌کند. پس از جراحی، مادر نیاز به دوره نقاهت طولانی‌تری نسبت به زایمان طبیعی دارد (حدود ۴ تا ۶ هفته)، و مراقبت‌های پس از عمل برای پیشگیری از عفونت، ترمیم زخم و بازگشت به فعالیت‌های روزمره ضروری است. با وجود ایمنی بالای این روش در دنیای امروز، سزارین همچنان یک عمل جراحی محسوب می‌شود و انتخاب آن باید با مشورت پزشک و بررسی شرایط مادر و جنین صورت گیرد.
علت انتخاب عمل سزارین چیست؟
زایمان سزارین هنگامی انجام می گردد که زایمان طبیعی با خطراتی همراه باشد. از نظر پزشکی این عمل به دلایل زیر ضروری است:
- عدم پیشرفت زایمان طبیعی
- حاملگی هایی به صورت دو قلو یا سه قلو
- وضعیت اورژانسی جنین
- داشتن هیدروسفالی یا مایع اضافی روی مغز جنین
- وضعیت بریچ یا عرضی جنین در شکم مادر
- بزرگ بودن کودک برای عبور از دهانه رحم
- جلوگیری از انتقال ویروس مسری مادر مانند تبخال یا اچ آی وی به نوزاد
- دیابت یا فشار خون مادر
- بیماری فیبروم دهانه رحم مادر
- ناهنجاری های جفت یا بند ناف
- زایمان سزارین قبلی مادر
کدام نوع سزارین بهتر است؟
پاسخ به این‌که کدام نوع سزارین بهتر است، به شرایط مادر، وضعیت جنین و دلیل انجام زایمان سزارین بستگی دارد. اما به‌طور کلی، دو نوع اصلی سزارین وجود دارد که تفاوت آن‌ها در محل و نوع برش رحم است:
🔹 ۱. سزارین عرضی (برش افقی) – سزارین پایین شکم (Low Transverse Cesarean)
این نوع رایج‌ترین و ایمن‌ترین روش سزارین است. در آن برش افقی در بخش پایینی شکم و رحم زده می‌شود (در خط بیکینی)، جایی که عضله رحم نازک‌تر و خونریزی کمتر است.
✅ مزایا:
- خطر پارگی رحم در بارداری‌های بعدی کمتر
- خونریزی و درد کمتر
- بهبود سریع‌تر
- اسکار زیبایی‌تر و کمتر قابل‌مشاهده
🟢 در اغلب موارد، سزارین برنامه‌ریزی‌شده یا غیر اورژانسی به این روش انجام می‌شود.
🔸 ۲. سزارین طولی (برش عمودی) – سزارین کلاسیک (Classical Cesarean)
در این روش، برش عمودی از ناحیه بالای رحم زده می‌شود (معمولاً در موارد اورژانسی).
✅ موارد استفاده:
- زایمان بسیار زودرس (زمانی که قسمت پایین رحم هنوز کامل شکل نگرفته)
- وضعیت غیرمعمول جنین
- وجود چسبندگی یا مشکلات جفت (مثل جفت سرراهی یا جفت نفوذی)
⚠️ این روش خطر پارگی رحم در بارداری‌های بعدی را افزایش می‌دهد و معمولاً توصیه نمی‌شود مگر در شرایط خاص و ضروری.
عمل سزارین بهتر است یا زایمان طبیعی؟
در مورد این مسئله که عمل سزارین بهتر است یا زایمان به صورت طبیعی، باید گفت که همواره زایمان طبیعی بر سزارین ارجحیت دارد. ولی در برخی شرایط پزشک متخصص زنان با بررسی شرایط مادران باردار توصیه می کند که او تحت عمل برنامه ریزی شده سزارین قرار بگیرد. از دلایل بزرگی که بانوان باردار تمایل به انجام سزارین دارند، ترس از دردهای زایمان طبیعی است. مادران باردار با فراگیری آموزش های لازم برای انجام زایمان طبیعی بدون درد و راحت می توانند بر ترس خود از زایمان طبیعی غلبه کرده و بابت این موضوع نگرانی نداشته باشند.
بیشتر بدانید: بهترین جراح زیبایی زنان در مشهد
سزارین برای کدام زنان الزامی است؟
در این بخش به بررسی دلایل ضرورت انجام جراحی سزارین برای مادران باردار می پردازیم:
- سن بالای مادر
مادران باردار بالای سن 35 سال، از نظر جسمانی در شرایط حساسی هستند و انجام سزارین به علت کاهش ریسک برای آن ها بسیار بهتر خواهد بود.
- سابقه بیماری در مادر
پزشکان همواره توصیه می کنند مادرانی که به بیماری هایی نظیر دیابت، مشکلات قلبی و عروقی، چاقی مفرط یا فشار خون بالا دچار هستند، باید به روش سزارین، زایمان کنند.
- حاملگی چند قلویی
در حاملگی های چند قلویی استفاده از روش سزارین می تواند به سهولت خارج ساختن نوزادان از شکم مادر کمک کند.
- جفت سر راهی
گاهی اوقات جفت در پایین رحم مادر چسبیده است و با انسداد ایجاد کرده مانع از خروج نوزاد از دهانه رحم می شود و لازم است نوزاد با روش سزارین به دنیا آید.
- حالت بريچ
زمانی که جنین در حالت بريچ، در رحم مادر قرار دارد یعنی پای او به طرف دهانه رحم مادر است، لازم است تا از طریق عمل سزارین از بدن مادر خارج شود.
سزارین چگونه انجام می شود؟
در روش سزارین، اقدامات زیر برای به دنیا آمدن نوزاد انجام می گیرد:
- در ابتدا پزشک متخصص زنان و زایمان، از طریق بی حسی نخاعی یا اپیدورال، بدن مادر را از کمر به پایین بی حس می کند. البته به ندرت نیز بیهوشی کامل برای مادر صورت می گیرد که امروزه این روش زیاد رواج ندارد.
- پس از بی حس کردن بدن مادر، پزشک در شکم مادر یک برش به طول تقریبی ۱۰ تا۲۰ سانتی متر ایجاد می کند.
- پس از آن پزشک چند لایه از شکم مادر و رحم را برش داده و نوزاد را از آن خارج می سازد.
- در حین این جراحی پارچه ای جهت جلوگیری از دید مادر به جراحی نصب می شود.
- پس از خارج ساختن نوزاد از شکم مادر پزشک اقدام به بخیه زدن برش ها و ترمیم آن ها می نماید.
قبل از سزارین چکار کنیم؟
لازم است پیش از انجام جراحی سزارین اقدامات زیر صورت گیرد:
- حداقل ۶ ساعت قبل از انجام سزارین باید از خوردن و نوشیدن پرهیز نمایید.
- باید قبل از جراحی با پزشک درباره مصرف داروهای روزانه مشورت کنید.
- لازم است ۲ ساعت پیش از زمان عمل، در بیمارستان حضور یابید.
- قبل از عمل باید مراحل پر نمودن برگه ها و پذیرش را بگذرانید.
- بهتر است از قبل برای گذراندن مراحل پذیرش در بیمارستان، با تیم پزشکی تان هماهنگ شوید.
عمل سزارین چقدر طول میکشد؟
به طور معمول زایمان سزارین در حدود 45 دقیقه تا یک ساعت به طول می انجامد. البته ممکن است در طول زایمان شرایط اضطراری پیش بیاید. گاهی اوقات زایمان خیلی سریع اتفاق افتاده و نوزاد در کمتر از 15 دقیقه با سزارین اورژانسی به دنیا می آید.
برش سزارین چطور بخیه زده می شود؟
بخیه زدن برش سزارین یکی از مراحل مهم و پایانی این جراحی است که تأثیر زیادی در روند ترمیم، ظاهر جای زخم و احتمال بروز عفونت دارد. در عمل سزارین، دو لایه اصلی باید بخیه شوند: رحم و پوست شکم. پزشک از انواع مختلف نخ و تکنیک‌ها استفاده می‌کند تا زخم به‌خوبی ترمیم شود و کمترین عارضه ایجاد شود.
ابتدا پس از خارج‌کردن نوزاد، رحم (که معمولاً در قسمت پایین به‌صورت عرضی برش داده شده) با نخ قابل‌جذب و به‌صورت یک یا دو لایه‌ای بسته می‌شود. این بخیه‌ها درون بدن باقی می‌مانند اما به‌مرور زمان جذب می‌شوند و نیازی به کشیدن ندارند.
سپس، لایه‌های عضلانی و بافت زیر پوست نیز با بخیه‌های قابل‌جذب ترمیم می‌شوند. در نهایت، نوبت به پوست شکم می‌رسد که در این مرحله پزشک یکی از روش‌های زیر را انتخاب می‌کند:
- بخیه جذبی زیرجلدی (زیبایی): رایج‌ترین و زیباترین روش بخیه‌زدن پوست است. نخ بخیه زیر پوست زده می‌شود و از بیرون قابل‌دیدن نیست. این روش معمولاً نیاز به کشیدن بخیه ندارد و جای زخم آن بسیار ظریف‌تر است.
- بخیه معمولی با نخ غیرقابل‌جذب: نخ‌ها روی سطح پوست زده می‌شوند و حدود ۷ تا ۱۰ روز بعد باید توسط پزشک کشیده شوند. در برخی موارد، ممکن است جای زخم کمی برجسته‌تر باقی بماند.
- استفاده از منگنه جراحی (استپلر): در شرایط خاص یا عمل‌های اورژانسی استفاده می‌شود. منگنه‌ها بعد از چند روز برداشته می‌شوند، اما ممکن است ظاهر زخم کمی خشن‌تر باشد.
نوع بخیه بسته به شرایط بیمار، نظر جراح، و میزان اورژانسی بودن عمل انتخاب می‌شود. اگر بخوای، می‌تونم مزایا و معایب هر نوع بخیه رو هم به‌صورت جدول مقایسه‌ای برات تنظیم کنم.
بیشتر بدانید: جراحی زیبایی واژن در مشهد
مراقبت های بعد از سزارین
برای سرعت بخشیدن به روند بهبودی فرد پس از انجام جراحی سزارین لازم است نکات مراقبتی زیر صورت گیرد:
- خوردن داروهای مسکن تا چند روز پس از زایمان برای جلوگیری از درد
- عدم حمام رفتن مداوم برای جلوگیری از عفونت
- مراجعه به پزشک در صورت مشاهده علائمی مانند التهاب، قرمزی، عفونت، خونریزی و تب
- داشتن استراحت کافی پس از عمل
- نوشیدن روزانه ۸ لیوان آب برای جلوگیری از یبوست و لخته شدن خون
- داشتن رژیم غذایی سالم و مقوی جهت رفع ضعف و بی حالی
- عدم استفاده از شکم بند ها و شلوارهای تنگ
عوارض و خطرات سزارین چیست؟
عمل سزارین نیز مانند سایر روش های جراحی با خطرات و عوارضی همراه است که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- احتمال بروز مشکلات در زایمان های آینده
- احتمال ناباروری ثانویه
- احتمال وارد شدن آسیب به لوله فالوپ
- آسیب به مثانه یا روده
- عفونت در رحم
- عفونت و خونریزی زخم
- عفونت مجاری ادراری
- لخته شدن خون
- ضعیف شدن ماهیچه های رحم
نتیجه گیری
استفاده از هر کدام از روش های زایمان، با نکات مثبت و منفی همراه است و مادران باردار باید با در نظر گرفتن کلیه جوانب، نوع روش زایمان خود را مشخص نمایند. امروزه در بیشتر کشورهای پیشرفته دنیا، مادران به صورت طبیعی زایمان می کنند. زیرا این نوع زایمان در کوتاه مدت و بلند مدت، خطرات کمتری را برای مادر و فرزند به همراه دارد. توصیه می شود جهت دریافت مشاوره در این مورد به بهترین متخصص زنان و زایمان مراجعه نمایید تا با بررسی وضعیت سلامتی شما بهترین روش را به شما پیشنهاد دهد.
سوالات متداول زایمان سزارین
در این بخش به بررسی برخی سوالات رایج در مورد روش زایمان سزارین می پردازیم:
- بعد از سزارین جای بخیه باقی می ماند؟
با گذشت زمان، زخم های سزارین محو شده و به رنگ طبیعی پوست در می آیند. معمولا پزشکان از بخیه های جذبی استفاده کرده و جای این بخیه ها، با بهبود زخم جراحی و کوچک شدن رحم، به تدریج برطرف خواهند شد.
- آیا می شود پس از سزارین زایمان طبیعی کرد؟
اکثر مادرانی که عمل سزارین داشته اند، شاید بتوانند در بارداری بعدی، زایمان طبیعی را تجربه کنند. البته باید برش عرضی شکم در سزارین، کوچک بوده و اندازه لگن مادر بزرگ باشد.
- زمان عمل سزارین چگونه تعیین می شود؟
طبق توصیه پزشکان عمل سزارین باید بعد از اتمام هفته ۳۷ انجام شود و بهترین زمان انجام آن بین هفته ۳۹ و ۴۰ بارداری است. البته این زمان در صورتی خواهد بود که برای مادر و جنین مشکلی ایجاد نشود.
- تاثیرات انجام عمل سزارین بر نوزاد چیست؟
در موارد نادری، عمل سزارین برای کودکان خطر مرگ را به دنبال دارد. همچنین احتمال ابتلا به اختلالات تنفسی در نوزادانی که با سزارین به دنیا آمده اند بیشتر است.
- آیا زایمان سزارین درد دارد؟
خیر، مادر در طول سزارین دردی را احساس نخواهد کرد. البته ممکن است فشار کمی را احساس کند. زنان در روش بی حسی موضعی نخاعی، کاملا بیدار هستند و کودک خود را پس از به دنیا آوردن در آغوش می گیرند.