پروسه زایمان در افراد به شکل متفاوتی بروز می‌باید و نیاز مراقبت‌های پس از زایمان طبیعی به امری ضروری تبدیل می‌گردد. عدم توجه به نکات مراقبتی تهدید بزرگی برای سلامتی جسم و روح مادران پس از زایمان طبیعی است. ما در این مقاله به دنبال بررسی مراقبت‌های پس از زایمان طبیعی و ضرورت توجه به آن هستیم. تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
چرا باید در مورد مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی بدانیم؟
زایمان طبیعی یکی از عمل‌های سخت می‌باشد که طی آن بدن مادر تحت فشار زیادی قرار می‌گیرد. انرژی از دست رفته در طی 9 ماه بارداری و پروسه‌ی زایمان باعث ضعیف شدن بدن مادر میشود. بعد از زایمان طبیعی بهترین زمان است تا با انجام مراقبت‌ها بخش زیادی از انرژی از دست رفته بدن بازگردد.
مراقبت‌های پس از زایمان طبیعی مساله مهمی است که باید به طور دقیق و منظم انجام شود. سلامتی جسمی و روحی مادر یکی از فاکتورهای مهمی است که با انجام مراقبت‌های صحیح به ارمغان خواهد آمد. در مقابل عدم توجه به برخی نکات مراقبتی می‌تواند تبعات سنگینی داشته و تهدید بزرگی برای سلامت مادر به شما می‌آید.
بعد از اولین ساعات پس از زایمان طبیعی، چه مراقبت‌هایی لازم است؟
رعایت اصول مراقبتی بعد از زایمان طبیعی یکی از فاکتورهای اصلی حفظ سلامت مادر و نوزاد است. موارد مختلفی بعد از زایمان ممکن سلامت جسم و روح مادر را تحت تاثیر قرار دهد. زایمان طبیعی فشار زیادی را به بدن وارد می‌کند و بهتر است مادر تا 24 ساعت در بیمارستان تحت مراقبت قرار گیرد.
ساعات اولیه پس از زایمان وضعیت جسمی مادر و کودک به طور مرتب چک میشود. علائم حیاتی شامل نبض، تنفس و فشارخون از مهم‌ترین فاکتورهای سلامتی مادر است که در ساعت اول به همراه کنترل حرارت بدن، می‌بایست هر 15 دقیقه به طور دقیق چک شود. در ساعت دوم این پارامترها هر نیم ساعت کنترل می‌شوند. در صورت مشاهده مورد مشکوک بیمار سریعا به NICU منتقل میشود.
قسمت بالایی رحم یا فوندوس رحم بعد از خروج جفت به طور مرتب توسط ماما ماساژ داده میشود تا باعث جمع شدن رحم شود. در دو ساعت نخست پس از زایمان این کار هر 15 دقیقه یکبار تکرار میشود. همچنین پس از خروج جفت ماما می‌بایست واژن، دهانه رحم و دیواره‌های واژن را برای کنترل پارگی و عدم وجود هماتوم یا لخته خون معاینه کند. در صورت بروز خونریزی، پارگی و یا هماتوم لازم است سریعا اقدامات پزشکی لازم انجام شود. ممکن است انجام آزمایش خون برای اندازه‌گیری هموگلوبین نیاز باشد.
بررسی خونریزی در ساعات اولیه پس از زایمان طبیعی با در نظر گرفتن پارامترهایی نظیر سطح هوشیاری، شرایط پوستی، میزان تشنگی و سایر موارد انجام میشود. برای جلوگیری از بروز خونریزی از مادر خواسته میشود تا به کودک خود شیر دهد. بررسی سایر علائم خطرساز نظیر درد پرینه، مشکلات تنفسی، ترشحات بودار، تب و … توسط ماما در ساعات نخست پس از جراحی انجام میشود.
یکی از مهم‌ترین گام‌های مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی در ساعات اولیه توجه به وضعیت دفع ادرار مادر است. برای بررسی سلامت مثانه دفع ادرار بسیار مهم است. اگر مادر تا 4 ساعت پس از زایمان طبیعی قادر به ادرار کردن نباشد، لازم است مثانه و واژن او معاینه شود.
برای کاهش درد و تورم بهتر است مادر دراز بکشد و هر 2 تا 4 ساعت به مدت 20 دقیقه در ناحیه زایمان از یخ استفاده شود. این کار از بروز تورم جلوگیری می‌کند. استراحت یکی از مهم‌ترین موارد در مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی انجام شود.
مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی در روزهای بعد چیست؟
مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی در روزهای اول بسیار مهم است. یکی از مهم‌ترین مولفه‌های مراقبتی مراقبت از بخیه‌ها و زخم زایمان طبیعی است. بهتر است پس از هر بار رفتن به سرویس بهداشتی، ناحیه بیرونی واژن خود را از جلو به عقب به آرامی پاک کنید و روی بخیه‌ها آب گرم بپاشید. توجه داشته باشید که خودسرانه از صابون و محلول‌های پاک‌کننده استفاده نکنید. همچنین برای جلوگیری از عفونت نوار بهداشتی خود را هر 2 الی 4 ساعت عوض کنید.
پس از زایمان طبیعی لازم است مراقبت‌های لازم برای جلوگیری از خونریزی شدید انجام شود. خونریزی حدود 10 روز پس از زایمان کمتر میشود و ممکن است تا حدود 6 هفته به میزان کمتری ادامه داشته باشد. بهتر است 4 تا 6 ماه پس از زایمان طبیعی از داشتن رابطه جنسی خودداری کنید.
برای کاهش درد به دلیل کشیده شدن رباط‌ها و جلوگیری از بروز دیسک کمر بعد از زایمان طبیعی، از شکم بند استفاده کنید. مراقبت‌های روانی برای جلوگیری از افسردگی بعد از زایمان بسیار مهم است. علائمی نظیر استرس، اضطراب، نوسانات خلقی و افکار منفی در رابطه با آسیب رساندن به کودک یا خود فرد نشانه‌های افسردگی بعد از زایمان است. بهتر است در صورت مشاهده هر یک از موارد فوق با بهترین متخصص زنان و زایمان در مشهد مشورت کنید.
در گام بعدی مراقبت‌های لازم از نوک سینه می‌بایست انجام شود. درد و خشکی نوک سینه از دردناک‌ترین تجارب مادران پس از زایمان است. انجام برخی اقدامات شامل موارد زیر برای بهبود درد سینه بسیار موثر است:
● تعویض مرتب پد سینه
● استفاده از پماد لانولین
● قرار دادن نوک سینه در معرض هوای طبیعی
● شست‌وشوی سینه با نمک
● استفاده از کمپرس‌های گرم و مرطوب
● زدن شیر تازه دوشیده شده به نوک سینه
برای کاهش درد انقباضات رحمی و فشار و آسیب به مثانه و کف لگن از نگه داشتن ادرار خودداری کنید و سعی کنید مثانه خود را خالی نگه دارید. داشتن استراحت کافی و محدود کردن ملاقات‌ها بسیار مهم است. همچنین به دلیل حساسیت نوزاد از شستن دست‌ها غافل نشوید.
دردهای پس از زایمان طبیعی
بی اختیاری ادراری به دلیل کشیده شدن و آسیب کف لگن از رایج‌ترین مشکلات پس از زایمان طبیعی است. نشت چند قطره از ادرار در زمان سرفه، خنده و … از عوارض زایمان طبیعی است که اغلب در کوتاه مدت برطرف میشود و در مواردی تا مدت‌ها ادامه می‌یابد.
یکی از رایج‌ترین دردهایی که گزارش شده حساس شدن سینه و بروز درد در نوک آن است. آسیب‌دیدگی ماهیچه‌های کف لگن از دیگر دردهای پس از زایمان طبیعی است. دردهای ناشی از هموروئید و گرفتگی و انقباضات کمر و شکم نیز در میان افرادی که تجربه زایمان طبیعی داشتند شایع است.
انقباضات رحم در 6 هفته اول پس از زایمان شایع است. در طی این مدت فرد ممکن است در ناحیه لگن دردهای عضلانی حس کند. یبوست نیز در اغلب مادران پس از زایمان طبیعی دیده میشود. احساس درد در ناحیه پرینه از دیگر دردهای پس از زایمان طبیعی است.
راه‌های امن کاهش درد پس از زایمان طبیعی
همانطور که تا کنون بررسی شد؛ ممکن است دردهای مختلفی پس از زایمان بروز یابد. در صورت احساس درد یا هر گونه عارضه‌ای بهتر است اول به پزشک مراجعه کنید. پزشک بعد از انجام چک‌آپ و معاینه داروهایی تجویز می‌کند که تا حد زیادی به کاهش درد کمک می‌کند. مصرف برخی از داروهای بدون نسخه می‌تواند در کنترل درد موثر باشد.
برای کاهش درد سینه در صورتی که به نوزاد خود شیر نمی‌دهید؛ بهتر است از سوتین سفت استفاده کنید و شیر خود را ندوشید. این کار مانع از تولید شیر بیشتر در سینه میشود. همچنین در صورت بروز بواسیر از شیاف هموروئید استفاده کنید. این شیاف حاوی هیدروکورتیزون است و بدون نیاز به نسخه قابل تهیه می‌باشد.
برای کاهش احساس ناخوشایند به دلیل کشیدگی عضلات از شکم بند استفاده کنید. همچنین برای تقویت عضلات لگن از تمرینات کگل استفاده کنید. تمرینات (kegels) با سفت کردن ماهیچه‌های لگن در حالت نشسته انجام میشود. تکنیک‌های رفع انقباضات زایمان در کاهش درد موثر خواهد بود.
داشتن تغدیه مناسب و استراحت کافی یکی مهم‌ترین راه‌های امن کاهش درد پس از زایمان طبیعی است. بهتر است با پزشک خود در رابطه با مصرف مواد مغذی، مکمل‌های معدنی و ویتامین‌ها مشورت کنید و در صورت نیاز آنها را در برنامه خود قرار دهید.
بیشتر بدانید: تغذیه بعد از زایمان طبیعی
چه تغییراتی ممکن است در ناحیه واژن و رحم بعد از زایمان رخ دهد؟
بعد از انجام عمل زایمان طبیعی ممکن است تغییراتی در ناحیه واژن و رحم رخ دهد. این تغییرات ممکن است در برخی افراد رخ دهد و بروز آن غیرعادی نیست. طبق گزارشی که از سوی سرویس بهداشت ملی بریتانیا صادر شده؛ شایع‌ترین تغییرات در ناحیه واژن و رحم شامل موارد زیر میشود:
● خونریزی
● خشکی واژن
● درد در حین رابطه جنسی
● درد پرینه (ناحیه میان دهانه واژن و مقعد)
مراقبت‌های مربوط به رحم و واژن پس از زایمان طبیعی چیست؟
رحم و واژن آسیب‌پذیرترین اعضا پس از زایمان طبیعی هستند که طی جراحی چند برش در این محل ایجاد میشود. عدم انجام مراقبت‌های مربوط به رحم و واژن پس از زایمان طبیعی باعث ایجاد پارگی و عفونت میشود.
بهتر است پس از زایمان طبیعی در هنگام نشستن از بالش یا حلقه بالشتکی استفاده کنید. بعد از دسشویی خود را با آب گرم شست‌وشو دهید و از نشستن در حمام آب گرم غافل نشوید. همچنین خنک کردن رحم و واژن با کیسه یخ مانع از بروز تورم میشود. در صورت داشتن درد از مسکن‌های بدون نسخه استفاده کنید.
بهتر است در رابطه با مصرف اسپری یا کرم بی حسی برای کاهش درد و همچنین استفاده از ملین‌ها برای جلوگیری از یبوست مشورت کنید و این اقدامات را تحت نظر پزشک خود انجام دهید.
مراقبت‌های مربوط به اعصاب و روان پس از زایمان
افسردگی پس از زایمان یکی از موارد رایجی است که در افراد بروز می‌یابد. از علائم افسردگی پس از زایمان طبیعی می‌توان به گریه بی‌دلیل، بد خوابی، نوسانات خلقی و احساسات منفی اشاره کرد. اضطراب و افکار منفی از دیگر علائم افسردگی است. برای جلوگیری از تشدید این احساسات پیشنهاد میشود که با برخی اقدامات ساده از بروز این حالت جلوگیری کنید.
بهتر است با در پیش گرفتن سبک زندگی سالم، مصرف مواد غذایی سالم و فعالیت بدنی سبک را در برنامه روزانه خود قرار دهید. همچنین از مصرف دخانیات، الکل و سایر محرک‌ها بپرهیزید. در جمع خانواده حاضر شوید، با دوستانتان وقت بگذرانید و از انزوا دوری کنید.
ممکن است پس از زایمان آشنایان برای ملاقات و دیدن نوزاد به شما سر بزنند. بهتر است در این شرایط واقع‌گرایانه عمل کنید و برای تمیز کردن خانه و سایر کارها خود را تحت فشار قرار ندهید. انجام صحیح مراقبت‌های پس از زایمان طبیعی برای سلامت اعصاب و روان بسیار موثر است.
بهتر است تغییرات روحی و جسمی خود را پس از زایمان قبول کنید و به خود فرصت التیام دهید. در این دوران از دیگران کمک بخواهید و از تجارب سایر مادران استفاده کنید. بهتر است بخشی از کارها را به خانواده و سایر افراد بسپارید و حتما استراحت کافی داشته باشید.
چک‌آپ‌های لازم بعد از زایمان طبیعی
چک‌آپ‌های لازم بعد از زایمان طبیعی در 3 مرحله انجام میشود. بهتر است مادر یک تا سه روز پس از زایمان طبیعی تحت مراقبت‌های دقیق و مستقیم پزشکی قرار گیرد. ویزیت پزشک در روز اول و سوم پس از زایمان طبیعی برای کنترل سلامت مادر ضروری است. چک‌آپ اول مادر در طی روزهای اول تا سوم پس از زایمان طبیعی انجام میشود.
چک‌آپ دوم بین روزهای 10 تا 15 پس از زایمان صورت می‌گیرد. چک‌آپ سوم در روزهای 30 تا 42 انجام میشود. در صورت ملاحظه هر یک از موارد مشکوک فوق لازم است مداخلات پزشکی صورت گیرد.
● ادامه دار بودن خونریزی و کاهش نیافتن آن
● بروز درد افزایشی شدید در واژن
● درد زیاد در ناحیه پرینه
● احساس تنگی نفس
● سطح ناکافی آهن
● بروز عفونت
● درد شدید در قفسه سینه
● ترشحات بدبوی واژن
● درد شدید در پا
● استفراغ مداوم
● سردرد شدید و بی وقفه
● مشکلات بینایی
● احساس بروز گرما در نواحی مختلف پا
● حساسیت به لمس پاها
● احساس تب شدید
● سوزش یا درد در هنگام ادرار
● داشتن هر یک از علائم مربوط به افسردگی پس از زایمان
● رنگ پریدگی شدید، تپش قلب و تنفس سریع و کوتاه
نتیجه گیری
هر زایمان طبیعی با در نظر گرفتن شرایط مادر و کودک منحصربفرد است و ممکن است مادران تجربه متفاوتی از این عمل داشته باشند. نکته‌ای که در تمامی تجربه‌گران مشابه است، رعایت مراقبت‌های پس از زایمان طبیعی است. انجام دقیق و به موقع نکات مراقبتی ضامن سلامتی جسمی و روحی و روانی مادر است. همچنین باعث آسان‌تر و سریع‌تر شدن دوره ریکاوری پس از زایمان میشود. انجام چک‌آپ‌های دوره‌ای پس از زایمان طبیعی برای تشخیص عوارض احتمالی و پیشگیری از آنها بسیار موثر است. ما در این مقاله تمامی جنبه‌های مراقبت‌های بعد از زایمان طبیعی را بررسی نمودیم.
سوالات متداول
1. رعایت بهداشت بعد از زایمان طبیعی شامل چه مواردی میشود؟
تمیز و خشک بودن بخیه‌ها از مهم‌ترین موارد در رعایت بهداشت بعد از زایمان است. شست‌وشوی روزانه بخیه با آب و خشک کردن آنها با سشوار در حفظ بهداشت ضروری است.
2. چه مدت زمانی طول می‌کشد تا بدن به پیش از زمان بارداری و زایمان بازگردد؟
در صورت رعایت و انجام دقیق مراقبت‌های پس از زایمان طبیعی، حدود 6 تا 8 هفته طول می‌کشد تا بدن سلامت کامل خود را بازیابد.
3. رابطه جنسی در هفته‌های اول بعد از زایمان طبیعی خطرناک است؟
بله رابطه جنسی در هفته‌های اول بعد از زایمان خطرناک است و توصیه نمی‌شود.