زایمان طبیعی یا زایمان واژینال، فرآیندی است که در آن نوزاد بدون نیاز به جراحی (برش شکم و رحم) و از طریق مجرای زایمان به دنیا می‌آید. این نوع زایمان، روشی فیزیولوژیک و طبیعی است که بدن مادر برای آن طراحی شده و در بیشتر موارد ایمن‌ترین گزینه برای مادر و نوزاد محسوب می‌شود. زایمان طبیعی معمولاً در سه مرحله انجام می‌شود:
۱. باز شدن دهانه رحم،
۲. خروج نوزاد،
۳. خروج جفت.
در طول زایمان، انقباضات رحمی به تدریج شدت می‌گیرد و پزشک یا ماما با نظارت دقیق، وضعیت مادر و جنین را بررسی می‌کند. در برخی موارد، برای کاهش درد از روش‌های بی‌حسی موضعی مانند اپیدورال استفاده می‌شود.
علائم آغاز زایمان طبیعی
بدن مادر پیش از شروع زایمان طبیعی، نشانه‌هایی بروز می‌دهد که بیانگر آغاز فرآیند تولد نوزاد است. شناخت این علائم به مادر کمک می‌کند تا با آرامش بیشتری به بیمارستان یا مرکز زایمان مراجعه کند و از بروز اضطراب یا تأخیر جلوگیری شود. علائم ممکن است در هر خانمی کمی متفاوت باشد، اما معمولاً شامل موارد زیر است:
🔹 ۱. انقباضات منظم رحمی
یکی از واضح‌ترین نشانه‌های شروع زایمان، انقباضات منظم و مکرر رحم است. این دردها ابتدا خفیف و نامنظم هستند اما به‌تدریج فواصلشان کوتاه‌تر و شدتشان بیشتر می‌شود. اگر دردها هر ۵ دقیقه یا کمتر تکرار شوند و هر کدام حدود ۴۵ تا ۶۰ ثانیه طول بکشند، احتمالاً زمان زایمان نزدیک است.
🔹 ۲. خروج ترشحات خونی یا مخاطی (Show)
در هفته‌های آخر بارداری، دهانه رحم به تدریج باز می‌شود و پلاک مخاطی که دهانه رحم را در طول بارداری بسته نگه می‌داشت، از بدن خارج می‌شود. این ترشحات معمولاً رنگ صورتی یا قهوه‌ای روشن دارند و نشانه‌ای از آغاز باز شدن دهانه رحم هستند.
🔹 ۳. پارگی کیسه آب (پاره شدن کیسه آمنیوتیک)
زمانی که کیسه آمنیوتیک پاره می‌شود، مایع شفافی از واژن خارج می‌گردد. این اتفاق ممکن است به‌صورت ناگهانی یا تدریجی رخ دهد. پس از پاره شدن کیسه آب، زایمان معمولاً طی چند ساعت آغاز می‌شود. در صورت مشاهده‌ی این علامت باید فوراً به بیمارستان مراجعه کرد تا از سلامت جنین اطمینان حاصل شود.
🔹 ۴. احساس فشار در لگن و کمر
با نزدیک شدن به زایمان، نوزاد به سمت پایین لگن حرکت می‌کند تا برای خروج آماده شود. این جابه‌جایی باعث احساس فشار در لگن، سنگینی در پایین شکم و درد در ناحیه کمر یا ران‌ها می‌شود.
🔹 ۵. تغییر در ترشحات واژن
افزایش حجم ترشحات واژن، معمولاً بدون بو و بی‌رنگ، از دیگر نشانه‌های نزدیک شدن به زایمان است. این ترشحات باعث روان‌تر شدن مسیر زایمان می‌شوند. اما اگر ترشحات سبز، زرد یا بدبو باشند، باید سریع به پزشک مراجعه کرد چون می‌تواند نشانه‌ی عفونت باشد.
🔹 ۶. اسهال یا تهوع خفیف
تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی در بدن مادر درست قبل از زایمان، ممکن است باعث اسهال خفیف یا تهوع شود. این واکنش طبیعی بدن برای تخلیه‌ی سیستم گوارش و آماده‌سازی برای زایمان است.
🔹 ۷. باز شدن دهانه رحم
باز شدن تدریجی دهانه رحم (دیلاتاسیون) در اثر انقباضات رحمی اتفاق می‌افتد و پزشک یا ماما میزان باز شدن آن را با معاینه بررسی می‌کند. زمانی که دهانه رحم به حدود ۱۰ سانتیمتر برسد، نوزاد آماده تولد است.
زایمان طبیعی چه زمانی اتفاق می افتد؟
زایمان به روش طبیعی معمولا در بازه زمانی بین هفته ۳۷ تا ۴۲ از بارداری رخ می‌دهد. آشنایی با تقویم هفته به هفته بارداری می‌تواند مفید باشد. این روش زایمان در سراسر جهان به بسیاری از روش‌های دیگر ترجیح داده می‌شود و تعداد زایمان‌های انجام شده به این روش بسیار بیشتر است.
بیشتر بدانید: بهترین جراح زیبایی زنان
مراحل زایمان طبیعی
زایمان طبیعی در سه مرحله انجام می‌شود. این مراحل عبارتند از:
1. در مرحله اول، باز شدن دهانه رحم مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین، با نزدیک شدن به زمان زایمان، سرعت باز شدن دهانه رحم افزایش می‌یابد. هر بار باز شدن دهانه رحم، ممکن است با درد در ناحیه کمر و شکم و احساس فشار در ناحیه مقعد همراه باشد. در نهایت، دهانه رحم تا حدود ده سانتیمتر باز می‌شود.
2. در این مرحله، نقش مادر بسیار مهم است و معمولا پزشک متخصص زنان از مادر می‌خواهد تا زور بزند و با انقباضات رحمی، جنین خارج شود که پس از آن زایمان به پایان می‌رسد.
3. پس از آن نوزاد متولد می‌شود. در این مرحله، وقتی که نوزاد از رحم خارج شد، جفت از دیواره رحم جدا و از رحم خارج می‌شود.
چه کسانی زایمان طبیعی راحتی دارند؟
افرادی که تمرینات ورزشی منظم و روزانه دارند و برای کاهش درد خود اپیدورال دریافت می‌کنند، زایمان راحتی را تجربه خواهند کرد. همچنین با حفظ آرامش و استفاده از تکنیک‌های آرام‌بخش می‌توانید زایمان راحتی داشته باشید.
| ویژگی | توضیح | تأثیر در زایمان |
|---|---|---|
| ۱. آمادگی بدنی بالا | خانم‌هایی که در دوران بارداری ورزش‌های ملایم مثل پیاده‌روی، یوگا یا تمرینات تنفسی انجام داده‌اند | باعث تقویت عضلات لگن و کنترل بهتر در هنگام انقباضات می‌شود ✅ |
| ۲. وزن مناسب در بارداری | اضافه‌وزن زیاد می‌تواند روند زایمان را کند و خسته‌کننده کند | وزن متعادل، زایمان را سریع‌تر و آسان‌تر می‌کند ✅ |
| ۳. لگن با ابعاد مناسب | شکل و اندازه‌ی لگن در خروج راحت نوزاد مؤثر است | لگن بازتر و متناسب‌تر باعث عبور آسان‌تر جنین می‌شود ✅ |
| ۴. نوزاد در وضعیت مناسب (سر به پایین) | زمانی که جنین در موقعیت طبیعی قرار دارد، زایمان بدون مانع انجام می‌شود | کاهش نیاز به سزارین یا ابزار کمک‌زایمان ✅ |
| ۵. سن مناسب مادر (۲۰ تا ۳۵ سال) | در این محدوده سنی، انعطاف عضلات و تحمل بدن در بهترین حالت است | احتمال زایمان سریع‌تر و بدون عارضه بیشتر است ✅ |
| ۶. آرامش ذهنی و کنترل استرس | مادرانی که با آگاهی، آموزش و اعتماد به نفس وارد زایمان می‌شوند | درد کمتر و همکاری بهتر در روند زایمان ✅ |
| ۷. تغذیه سالم در دوران بارداری | رژیم غذایی سرشار از پروتئین، آهن و ویتامین‌ها | تقویت بدن و جلوگیری از ضعف هنگام زایمان ✅ |
| ۸. حمایت عاطفی و حضور همسر یا ماما | حضور افراد مورد اعتماد باعث آرامش و کاهش اضطراب می‌شود | زایمان روان‌تر و تجربه مثبت‌تر ✅ |
| ۹. زایمان دوم یا سوم | در زایمان‌های بعدی دهانه رحم سریع‌تر باز می‌شود | معمولاً درد و زمان زایمان کمتر است ✅ |
درد زایمان طبیعی چقدر است؟
هنگامی که زایمان به‌صورت طبیعی و بدون تزریق بی‌حسی انجام می‌شود، مادر قطعا درد را تجربه خواهد کرد. اما باید به یاد داشت که تجربه درد در هر فرد متفاوت است و نمی‌توان درد و حالت زایمان یکسانی را برای همه افراد در نظر گرفت. در زمان تولد نوزاد، رحم به شدت منقبض می‌شود و این وضعیت برای مادر دردآور است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که دردهای زایمان طبیعی معمولا شدید است. در زمانی که نوزاد در حالت تولد قرار می‌گیرد، فشار قوی به لگن و قسمت پایینی اندام مادر وارد می‌شود. با انجام تزریق اپیدورال، مادر هیچگونه دردی را احساس نخواهد کرد، زیرا این روش موجب کاهش درد و تسکین می‌شود.
تسکین درد در روند زایمان طبیعی
✅ روش‌های تسکین درد در زایمان طبیعی
- تمرین تنفس عمیق و منظم: کمک به آرامش ذهن، افزایش اکسیژن‌رسانی و کاهش شدت انقباضات.
- تغییر وضعیت بدن: ایستادن، راه رفتن یا تکیه دادن به توپ زایمان باعث تسهیل حرکت نوزاد می‌شود.
- ماساژ کمر و لگن: کاهش فشار و درد در ناحیه پشت و بهبود گردش خون.
- کمپرس گرم یا سرد: استفاده از حوله گرم روی کمر یا پایین شکم برای کاهش گرفتگی عضلات.
- روش‌های آرام‌سازی (ریلکسیشن): گوش دادن به موسیقی ملایم یا تمرکز ذهنی برای کنترل استرس.
- حمام آب گرم: آب گرم باعث شل شدن عضلات و کاهش درد انقباضات می‌شود.
- تکنیک هیپنوبیرتینگ (Hypnobirthing): استفاده از تمرکز ذهنی و تنفس برای تجربه‌ی زایمان بدون اضطراب.
- تزریق بی‌حسی اپیدورال: مؤثرترین روش دارویی برای کاهش درد در مراحل فعال زایمان.
- استفاده از گاز انتونوکس (گاز خنده): ترکیب اکسیژن و نیتروس اکساید که باعث آرامش و کاهش احساس درد می‌شود.
- حضور همراه مطمئن (همسر یا ماما): حمایت عاطفی و آرامش ذهنی مادر نقش مهمی در تحمل درد دارد.
وضعیت مادر بعد از زایمان طبیعی
بعد از زایمان طبیعی، بدن مادر دچار تغییراتی می‌شود که این تغییرات شامل موارد زیر است:
· شکم به حالت نرم و آویزان در می‌آید. وقتی بدن زن در حال بازگشت به حالت طبیعی است، برخی زنان ممکن است شکم خود را سریع‌تر به حالت عادی بازگردانند، در حالی که دیگران نیازمند زمان بیشتر و اقداماتی مانند ورزش هستند.
· فشاری که در طول زایمان به بدن وارد می‌شود، می‌تواند باعث درد و ناراحتی در ناحیه ماهیچه‌ها و مفاصل شود.
· حتی اگر شیردهی انجام نشود، ممکن است پستان‌ها همچنان کمی آزرده باشند.
· ممکن است مشکلاتی مانند یبوست یا درد پرینه نیز به وجود آیند. این مشکلات نیز به طور عمومی و در برخی زنان رخ می‌دهند.
در این مرحله، مراقبت و توجه به بدن خود بسیار مهم است. استراحت کافی، تغذیه سالم، برنامه‌ریزی مناسب برای بازگشت به فعالیت‌های روزمره و مشاوره با پزشک می‌تواند به شما در این فرایند کمک کند.
بیشتر بدانید: جراحی زیبایی واژن در مشهد
فواید زایمان طبیعی
زایمان طبیعی با مزایای بسیاری همراه است. برخی از این مزایا عبارتند از:
· افزایش سرعت در بهبود و بازیابی پس از زایمان
· بلافاصله تولید شیر در بدن مادر شروع می‌شود.
· در بارداری‌های بعدی، فرآیند زایمان آسان‌تر است.
· خطر ابتلا به مشکلات تنفسی در نوزادان کاهش می‌یابد.
· سیستم ایمنی نوزاد قوی‌تر خواهد بود.
· شیردهی طبیعی از طریق پستان به نوزاد سهولت بیشتری دارد.
خطرات زایمان طبیعی
زایمان طبیعی در بارداری‌های کم‌خطر، بسیار ایمن است. اما عدم رعایت توصیه‌های پزشک یا امتناع از مداخله پزشکی ممکن است خطرناک باشد. برای حفظ سلامتی خود و نوزادتان، در صورت بروز عوارض، باید گزینه‌های دیگر را مورد بررسی قرار دهید. در برخی موارد مانند پیچیدن بند ناف دور گردن نوزاد یا مشکلات قلبی، جراحی سزارین در اولویت است.
افرادی که نباید زایمان طبیعی انجام دهند
در ادامه، مواردی که زنان باردار نمی‌توانند به طور طبیعی زایمان کنند و سزارین برای آن‌ها بهتر است را بررسی خواهیم کرد:
- عدم قرارگیری مناسب جنین در رحم
- مبتلا شدن زنان به بیماری‌های خاص مانند دیابت، مشکلات قلبی و عفونتی
- وزن بالای مادر یا جنین
- مادر مبتلا به هموروئید حاد ناشی از بارداری با خونریزی شدید
- سابقه جراحی در دهانه رحم، سرکلاژ یا سقط جنین
- وجود احتمال عدم رسیدن اکسیژن به نوزاد در طول زایمان طبق تشخیص پزشک
- قبل‌تر تجربه دو بار سزارین داشتن
- بارداری چند قلویی
انواع زایمان طبیعی در بیمارستان
در ادامه انواع زایمان به صورت طبیعی را به اختصار توضیح خواهیم داد:
زایمان طبیعی با اپیدورال
این روش که به زایمان طبیعی بدون درد نیز معروف است، با تزریق داروی اپیدورال به نخاع، حس درد کاهش می‌یابد و مادر می‌تواند با احساس راحتی و آرامش، بهتر با درد زایمان کنار بیاید.
زایمان طبیعی در آب
این روش بسیار آرام بخش است، به طوری‌که مادران باردار مدت زمان درد را در آب سپری کرده و راحتی بیشتری را تجربه می‌کنند.
زایمان طبیعی با هیپنوتیزم
استفاده از روش‌های هیپنوتیزم در زایمان باعث می‌شود تا درد حین زایمان کاهش یابد و به تبع آن اضطراب و استرس کمتر شود.
زایمان طبیعی به کمک وسایل فیزیوتراپی
استفاده از تمرینات و روش‌های فیزیوتراپی در زمان زایمان طبیعی کمک می‌کند تا مادر آمادگی جسمی مناسبی داشته باشد، اعتماد به نفس بیشتری هم پیدا می‌کند و زایمان راحت‌تری را تجربه خواهد کرد.
زایمان طبیعی با تنفس گازهای مخصوص
از اکسید نیتروژن هم برای کاهش و تسکین دردهای حین زایمان طبیعی استفاده می‌شود. تنفس این گاز می‌تواند حس درد و اضطراب موجود در بدن را کم کند. چرا که ترکیب اکسید نیتروژن با افزایش موادی مانند اندورفین، دوپامین و مواد افیونی در بدن باعث راحت‌تر شدن زایمان می‌شود و از ترشح کورتیزول هم جلوگیری می‌کند.
نتیجه گیری
زایمان طبیعی، فرآیند طبیعی در حین بارداری است که فواید بسیاری برای مادر و جنین دارد. حضور همسر در طول زایمان می‌تواند باعث افزایش دلگرمی و راحتی بیشتر مادر شود و استرس را کاهش دهد. در این روش، ارتباط پوست به پوست بین مادر و نوزاد بلافاصله برقرار می‌شود و ارتباط اولیه شیردهی را آغاز می‌کند.
سوالات متداول زایمان طبیعی
1. درد زایمان طبیعی چقدر است؟
درد زایمان طبیعی ممکن است برای هر فرد متفاوت باشد. مدت زمان زایمان و شدت درد به شرایط فردی مادر و عوامل مختلفی از جمله اندازه نوزاد و انقباضات رحمی بستگی دارد.
2. تشخیص دقیق وقت زایمان چگونه است؟
علائم زایمان شامل حس کشیدگی، درد کمر و انقباضات رحمی هستند. این علائم نشانه‌های نزدیکی به زمان زایمان هستند. بهترین راه برای تشخیص دقیق زمان زایمان، مراجعه به پزشک است.
3. چه علائمی بعد از زایمان طبیعی خطرناک هستند؟
علائم خطر پس از زایمان طبیعی شامل تب و لرز، خونریزی قبل از قاعدگی، درد در ناحیه تناسلی، قرمزی و تورم نوک پستان، درد زیر شکم، سرگیجه، رنگ پریدگی پوست و ترشحات غیرعادی مهبل هستند که بهتر است با مشاهده هر کدام به پزشک مراجعه کنید.