حاملگی خارج از رحم زمانی اتفاق می‌افتد که تخمک بارور شده در محلی خارج از رحم رشد یابد و لانه‌گزینی کند. در این شرایط امکان جابجایی و انتقال تخمک بارور شده به رحم وجود ندارد. جنین نیز نمی‌تواند خارج از محیط رحم رشد کند و زنده بماند. بنابراین تنها راه برطرف کردن این مشکل پایان دادن به بارداری است. درصد اندکی از زنان با این مشکل مواجه می‌شوند. اگر چه برخی از عوامل سبب بروز این نوع بارداری می‌شوند، اما این مشکل می‌تواند برای هر زنی اتفاق بیفتد. از آنجایی که این نوع بارداری برای مادر بسیار خطرناک است، می‌بایست در اسرع وقت تشخیص داده شود تا اقدامات لازم جهت درمان آغاز گردد. برای آشنایی بیشتر با بارداری خارج رحمی تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
انواع حاملگی خارج رحمی
شایع‌ترین نوع بارداری خارج رحمی که در بیش از ۹۰ درصد موارد مشاهده می‌شود، بارداری لوله‌ای نام دارد. در بارداری لوله‌ای تخمک بارور شده در قسمت لوله فالوپ کاشته خواهد شد. به جز بارداری لوله‌ای، حاملگی خارج رحمی ممکن است در سایر قسمت‌های بدن نیز رخ بدهد که عبارتند از:
1. تخمدان: معمولاً یک درصد از حاملگی‌های خارج رحمی در قسمت تخمدان رخ می‌دهد.
2. لگن یا حفره شکمی: وقوع این نوع بارداری خارج رحمی بسیار نادر است.
3. سرویکس یا قسمت تحتانی دهانه رحم: این نوع حاملگی نیز به عنوان یکی از نادرترین بارداری‌های خارج رحمی به شمار می‌رود.
بیشتر بدانید: حاملگی در سن بالا
علائم حاملگی خارج از رحم
علائم بارداری خارج رحمی معمولاً بین هفته‌های ۴ الی ۱۲ بارداری نمایان می‌شود و ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. با این وجود برخی از بانوان هیچ علامتی ندارند و بارداری خارج رحم آن‌ها بعد از پارگی لوله رحم تشخیص داده می‌شود. ممکن است فرد علائمی مشابه یک بارداری کاملاً عادی داشته باشد. به عنوان مهمترین علائم حاملگی خارج از رحم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
· حساسیت و یا درد در ناحیه لگن یا شکم
· خونریزی واژن و یا لکه‌بینی
· درد ایجاد شده در برخی موارد خفیف و متناوب و گاهی اوقات نیز مداوم و شدید است. این درد معمولاً هنگام سرفه، دفع مدفوع و یا انجام فعالیت شدیدتر می‌شود. برخی از بانوان این درد را تنها در یک طرف خود احساس می‌کنند. اما به طور کلی این درد ممکن است در هر نقطه‌ای از لگن و یا شکم احساس شود. در برخی موارد این درد با حالت تهوع و استفراغ همراه است.
· اگر هنگام دراز کشیدن در قسمت شانه‌های خود درد شدیدی دارید، این درد می‌تواند یکی از جدی‌ترین علائم پارگی لوله‌های رحم در این نوع بارداری باشد.
· اگر به دلیل بارداری خارج رحمی لوله رحم پاره شده باشد، فرد با علائمی همچون سرگیجه، غش، نبض ضعیف، رنگ‌پریدگی پوست، تپش قلب و شوک مواجه می‌شود.
اگر با هر یک از علائم فوق مواجه شده‌اید بهتر است که هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه نمایید تا وضعیت جسمانی شما بررسی شود.
علت بارداری خارج از رحم
همانطور که پیش‌تر نیز بیان نمودیم بارداری لوله‌ای به عنوان رایج‌ترین انواع بارداری خارج رحمی محسوب می‌شود. این نوع حاملگی زمانی اتفاق می‌افتد که تخمک بارور شده هنگام رفتن به سمت رحم گیر بیفتد. معمولاً علت گیر افتادن تخمک آن است که لوله فالوپ به دلیل التهاب دچار ناهنجاری یا آسیب‌دیدگی در شکل ظاهری شده باشد. از دیگر علل بروز این اتفاق می‌توان به رشد غیرمعمول تخمک بارور شده و یا عدم تعادل هورمونی اشاره نمود.
بیشتر بدانید: بریج جنین
عوامل اثرگذار در حاملگی خارج از رحم
برخی از عواملی که احتمال ابتلا به بارداری خارج از رحم را افزایش می‌دهند عبارتند از:
· جراحی مشکلات لوله‌های رحم: یکی از دلایل وقوع بارداری خارج رحمی جراحی‌های مرتبط با مشکلات لوله‌های رحم است.
· سابقه قبلی بارداری خارج از رحم: بانوانی که در گذشته سابقه این نوع بارداری را داشته‌اند، احتمال این که مجدداً در بارداری بعدی با این مشکل مواجه شوند حدود ۱۰ درصد است.
· وجود عفونت در دستگاه تناسلی فوقانی: این بیماری که تحت عنوان التهاب لگن یا PID نیز خوانده می‌شود، معمولاً به دلیل عدم درمان بیماری‌های مقاربتی همچون سوزاک ایجاد می‌گردد. ابتلا به بیماری‌های آمیزشی می‌تواند خطر ابتلا به بارداری خارج رحمی را افزایش بدهد.
· مسائل مربوط به باروری: گاهی اوقات به دلیل آسیب دیدگی لوله‌های رحم، ناباروری اتفاق می‌افتد. اگر هنگام درمان این نوع ناباروری به صورت ناگهانی باردار شوید، احتمال این که خارج از رحم باشد وجود دارد.
· درمان‌های ناباروری: طبق تحقیقات انجام شده بانوانی که از روش IVF و سایر درمان‌های مشابه برای باردار شدن اقدام می‌کنند، احتمال مواجه شدن با حاملگی خارج از رحم را خواهند داشت.
· ابتلا به آندومتریوز: این بیماری می‌تواند موجب ایجاد زخم گردد و روی لوله‌های رحم تاثیرگذار باشد و احتمال بروز این نوع بارداری را افزایش بدهد.
· روش پیشگیری از بارداری: احتمال بارداری در هنگام استفاده از دستگاه IUD بسیار نادر است. به هر حال اگر شخصی با وجود این دستگاه باردار شود، احتمال این که خارج از رحمی باشد زیاد است. یکی از روش‌های پیشگیری از بارداری توبکتومی یا بستن لوله‌ها است. اگر زن با وجود بسته بودن لوله‌ها باردار شود احتمال خارج از رحم بودن آن بالاست.
· بارداری بعد از ۳۵ سالگی: یکی از عواملی که خطر ابتلا به این بارداری را بالا می‌برد افزایش سن است. از آنجایی که با افزایش سن نحوه عملکرد لوله‌های رحم تغییر می‌یابد، این نوع حاملگی اتفاق می‌افتد.
· مصرف دخانیات: طبق تحقیقات انجام شده مصرف سیگار می‌تواند در عملکرد طبیعی لوله‌های رحم اختلال ایجاد کند. از همین رو مصرف دخانیات ممکن است سبب بروز بارداری خارج از رحم شود.
تشخیص حاملگی خارج از رحم
تشخیص این نوع بارداری معمولاً کار چندان راحتی نیست. در صورتی که علائم اولیه این عارضه را داشته باشید، پزشک برای تشخیص بارداری خارج از رحم اقدامات زیر را انجام می‌دهد.
معاینات پزشکی
ممکن است پزشک هنگام معاینه با بررسی نمودن بعضی از علائم حیاتی احتمال این نوع بارداری را بررسی نماید. این علائم شامل معاینه شکم و واژینال خواهد شد. در صورتی که هنگام معاینه دهانه رحم و واژن بیمار در ناحیه لگن خود احساس درد داشته باشد، احتمال بارداری خارج رحمی وجود دارد. همچنین پزشک وجود هر گونه ترشح واژینال و خونریزی را نیز بررسی می‌کند. پزشک در این معاینات به دنبال تغییر در اندازه تخمدان و رحم و همچنین وجود توده‌های شکمی خواهد بود. اگر پزشک هنگام انجام این معاینات به بارداری خارج از رحم مشکوک شود، برای اطمینان از این موضوع انجام آزمایش خون و سونوگرافی را پیشنهاد می‌کند.
آزمایش خون و ادرار
پزشک برای بررسی سطح هورمون HCG در بدن انجام آزمایش ادرار و یا خون را تجویز خواهد کرد. اگر میزان این هورمون در بدن بالا باشد نشان‌دهنده بارداری طبیعی است، اما اگر در این مرحله از بارداری سطح این هورمون کمتر از حد معمول باشد، احتمال خارج از رحم بودن جنین وجود دارد. هنگامی که پزشک نتواند با اطمینان خارج رحم بودن بارداری را تایید کند مجددا انجام آزمایش خون پس از ۴۸ ساعت را تجویز خواهد کرد. در صورتی که سطح هورمون HCG به اندازه کافی بالا نرفته باشد، می‌تواند نشان‌دهنده سقط جنین و یا حاملگی خارج از رحم باشد.
سونوگرافی
معمولاً پزشک در هفته ششم بارداری باید بتواند ساک حاملگی یا جنین را مشاهده کند. البته عدم مشاهده ساک بارداری در هفته ششم دلیل بر خارج رحم بودن جنین نیست، زیرا ممکن است تخمک لقاح یافته کوچک باشد.
در صورتی که پزشک حتی با سونوگرافی هم نتواند به وجود این مشکل پی ببرد، از عمل لاپاراسکوپی برای بررسی لوله‌های رحم استفاده می‌کند. در این جراحی یک دوربین کوچک از طریق برش کوچکی که روی شکمتان ایجاد می‌گردد، وارد لوله‌های رحم خواهد شد.
درمان حاملگی خارج از رحم
از آنجایی که بارداری خارج از رحم می‌تواند سلامت مادر و جنین را به خطر بیندازد، باید هر چه سریع‌تر اقدامات درمانی لازم انجام گردد. روش‌های درمان بارداری خارج از رحم به شرح زیر است.
درمان دارویی
هنگامی که پزشک بارداری خارج از رحم را تشخیص بدهد و جنین نیز کوچک باشد، ممکن است از درمان دارویی استفاده کند. در این روش دارویی به نام متوترکسات برای بیمار تجویز خواهد شد. این دارو به صورت عضلانی تزریق می‌شود و سپس از طریق جریان خون به جنین خواهد رسید تا موجب توقف رشد سلول‌های جفت و پایان بارداری گردد. هنگام اثربخشی دارو ممکن است بیمار با علائمی همچون حالت تهوع، استفراغ، اسهال، درد شکمی یا گرفتگی ماهیچه‌ها مواجه شود.
جراحی لاپاراسکوپی
اگر درمان دارویی جوابگو نباشد و خونریزی و درد داخلی شدید باشد، پزشک انجام جراحی را پیشنهاد می‌کند. در صورتی که وضعیت بیمار پایدار باشد و جنین او نیز کوچک باشد می‌توان از طریق جراحی لاپاراسکوپی جنین را خارج نمود. در این جراحی بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد. مدت زمان بهبودی بیمار پس از جراحی حدود یک هفته است.
جراحی شکمی
در صورتی که جنین بیش از حد بزرگ باشد و یا این که خونریزی بیمار بسیار شدید باشد، نمی‌توان از جراحی لاپاراسکوپی استفاده کرد. در این جراحی داروی بیهوشی به بیمار تزریق شده و متخصص زنان با باز کردن شکم اقدام به خروج جنین می‌کند. معمولاً بانوان پس از جراحی شکمی برای خروج جنین به ۶ هفته استراحت احتیاج خواهند داشت.
عوارض حاملگی خارج از رحم
اصلی‌ترین عارضه بارداری خارج از رحم برای بیمار پارگی محلی است که جنین در آن لانه‌گزینی کرده است. یکی از اصلی‌ترین محل‌ها همان لوله فالوپ است. زمانی که جنین در این لوله رشد می‌یابد، احتمال پاره شدن لوله بسیار بالا می‌رود. پس از پاره شدن لوله احتمال این که فرد با خونریزی بسیار شدید و یا حتی مرگ مواجه شود، زیاد است. از همین رو می‌توان گفت که بارداری خارج رحمی بسیار خطرناک خواهد بود.
از دیگر عوارض این مشکل می‌توان به عفونت اشاره کرد. بیماری که بارداری اکتوپیک دارد ممکن است در آینده مبتلا به نازایی شود. بنابراین باید به عوارضی که پس از این نوع بارداری برایتان ایجاد می‌شود توجه کامل داشته باشید.
امکان بارداری مجدد بعد از حاملگی خارج از رحم
هر چه بارداری خارج زودتر سریع‌تر تشخیص داده شود و اقدامات لازم جهت درمان انجام گردد، آسیب کمتری به تخمدان‌ها و رحم وارد شده و احتمال تولد نوزادی سالم در آینده را افزایش می‌دهد. حتی در صورتی که یکی از لوله‌های شما نیز برداشته شود باز هم امکان باردار شدن بدون کمک گرفتن از روش‌های باروری را خواهید داشت، زیرا تنها سلامت یک لوله فالوپ در باروری ضرورت دارد. البته سالم بودن لوله دیگر و داشتن وضعیت طبیعی اهمیت زیادی دارد. با این وجود در صورتی که اولین بارداری خارج از رحم شما به دلیل انسداد لوله رحم یا آسیب به آن به علت عفونت باشد، احتمال این که به لوله دیگر هم آسیب رسیده باشد زیاد است.
این موضوع می‌تواند سبب کاهش احتمال باروری شود و خطر حاملگی خارج از رحم را در زمان آینده افزایش بدهد. در صورتی که به علت آسیب دیدگی لوله‌های رحم خود قادر به لقاح طبیعی نیستید، می‌توانید از روش‌های درمان ناباروری همچون IVF استفاده نمایید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مواجه شدن با هر یک از علائم و نشانه‌های حاملگی خارج از رحم از جمله موارد زیر در اسرع وقت به پزشک یا اورژانس بیمارستان مراجعه کنید.
· احساس درد شدید در لگن یا شکم به همراه خونریزی واژینال
· غش کردن و یا داشتن احساس سبکی شدید در سر
· درد شانه
نتیجه گیری
از آنجایی که بارداری خارج از رحم خطرناک است و امکان انتقال جنین به رحم وجود ندارد، در صورت مشاهده علائم باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه نمایید. تاکنون هیچ روشی برای جلوگیری از بارداری خارج از رحم کشف نشده است، بنابراین می‌توانید با پزشک خود درباره عوامل ایجادکننده این نوع حاملگی و خطرات آن صحبت کنید.
سوالات متداول
１. آیا داشتن خونریزی پس از جراحی شکمی برای درمان بارداری خارج رحمی طبیعی است؟ داشتن اندکی درد و خونریزی تا یک هفته پس از جراحی شکمی به منظور خارج کردن جنین کاملاً طبیعی است.
２. آیا احتمال بارداری خارج از رحم در IVF وجود دارد؟ معمولا ۵/۱ الی ۵/۲ درصد بانوانی که قصد باردار شدن از طریق این روش را دارند، ممکن است دچار بارداری خارج رحمی شوند. معمولاً این مشکل برای بانوانی که به دلیل اختلال در لوله‌های فالوپ دچار نازایی هستند اتفاق می‌افتد، اما احتمال آن بسیار اندک است.
３. چقدر زمان احتیاج است که بتوان به بارداری خارج از رحم پی برد؟ معمولاً پزشکان بارداری خارج از رحم را تا هفته ۱۲ بارداری یعنی در سه ماهه اول تشخیص می‌دهند. با این وجود بیشتر بانوان در هفته هشتم بارداری متوجه این عارضه خواهند شد.